Choroby odkleszczowe u psów – objawy i profilaktyka

Nadeszła wiosna, a wraz z nią do życia obudziły się również kleszcze. Te małe odżywiające się krwią pasożytnicze stawonogi  mogą być śmiertelnie niebezpieczne. Zagrażają zdrowiu naszych pupili, ponieważ przenoszą groźne choroby odkleszczowe.

Kleszcze należą do rzędu roztoczy. W ich cyklu życiowym wyróżniamy następujące stadia rozwojowe: jajo -> larwa -> nimfa -> postać dorosła.

Na terenie Polski występuje 19 gatunków kleszczy, a 5 spośród nich może pasożytować na psach.

Są to kleszcz pospolity (Ixodes ricinus), kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus), Ixodes hexagonus, Ixodes crenulatus oraz Ixodes rugicollis. Istnieją również doniesienia o obecności w Polsce kleszcza psiego (Rhipicephalus sanguineus), który zawleczony mógł zostać z południa Europy. Najpowszechniejszymi gatunkami występującymi w Polsce są kleszcz pospolity oraz kleszcz łąkowy.

Kleszcz pospolity (Ixodes ricinus)

• szerokie spektrum żywicieli – ponad 300 gatunków ssaków, ptaków i gadów
• wszystkie stadia rozwojowe żerują na zwierzętach i ludziach
• tylko samice odżywiają się krwią
• bytuje w lasach liściastych i mieszanych, ale może zostać przeniesiony na śródmiejskie tereny zielone
• jest wektorem boreliozy, kleszczowego zapalenia mózgu, babeszjozy oraz anaplazmozy

Kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus)

• larwy i nimfy żerują na zwierzętach bytujących w norach, natomiast postaci dorosłe m.in. na zwierzętach domowych
• zarówno samice, jak i samce odżywiają się krwią
• jego siedliskiem są wysokie trawy i byliny
• przenosi babeszjozę oraz prawdopodobnie kleszczowe zapalenie mózgu

Przyjmuje się, że kleszcze aktywne są w okresie od marca do listopada, choć obserwuje się je również podczas lekkich zim, gdy temperatura nie spada poniżej 0°C.

Najczęściej pajęczaki te możemy znaleźć u zwierzęcia na nieowłosionych powierzchniach ciała o cienkiej skórze – okolicy twarzowej, uszach, pachach, przestrzeni międzypalcowej i okolicy okołoodbytowej, ale mogą żerować na całej powierzchni ciała.

Dlaczego kleszcze są niebezpieczne?

Kleszcze mają negatywne znaczenie dla nas i naszych pupili z kilku powodów.

Po pierwsze, ich silna inwazja może powodować niedokrwistość.

Drugą kwestią jest fakt, że podczas żerowania kleszcze wydzielają do rany różne substancje o działaniu m.in. przeciwzapalnym, przeciwświądowym, przeciwbólowym, rozszerzającym naczynia krwionośne oraz antykoagulacyjnym. Substancje te mogą powodować u żywiciela reakcję alergiczną lub zapalenie.

Najbardziej jednak boimy się kleszczy z powodu ich zdolności do przenoszenia bakterii, wirusów, pierwotniaków i nicieni, które są czynnikami wywołującymi szereg chorób. Choroby odkleszczowe mogą one zostać przeniesione ze śliną kleszcza, w trakcie jego odżywiania się lub, rzadziej, po jego połknięciu (Hepatozoon spp.) Choroby odkleszczowe są bardzo groźne i nie wolno ich bagatelizować!

Pojedynczy kleszcz może być jednocześnie zakażony/zarażony więcej niż jednym patogenem. W takiej sytuacji może dojść u zwierząt do infekcji kilkoma czynnikami i nakładania się na siebie objawów współwystępujących chorób odkleszczowych.

Choroby odkleszczowe u psów

Do chorób odkleszczowych występujących u psów należą:

• babeszjoza
• borelioza
• anaplazmoza
• erlichioza
• europejskie kleszczowe zapalenie mózgu
• choroba skokowa owiec
• hepatozoonoza
• hemoplazmoza/mykoplazmoza
• filarioza
• podejrzewany jest też udział kleszczy w przenoszeniu leiszmaniozy i bartonellozy

Poniżej zostaną omówione te najczęściej występujące.

Babeszjoza (piroplazmoza)

• wywoływana jest przez pierwotniaki Babesia spp. przenoszone ze śliną kleszczy
• pierwotniaki te atakują erytrocyty, w których odbywa się ich podział
• pierwsze objawy mogą pojawić się po 1-3 tygodniach od momentu rozpoczęcia żerowania przez kleszcza
• choroba może mieć różny przebieg; różnice w objawach występujących przy postaci ostrej i przewlekłej przedstawione są w tabeli poniżej
• do objawów należy wysoka gorączka (która może nawracać), senność, brak apetytu, wymioty, żółtaczka
• w badaniach krwi – anemia oraz trombocytopenia (spadek liczby płytek krwi)
• czasem występuje objaw „rdzawego moczu” – czerwone zabarwienie moczu spowodowane obecnością w nim krwi; objaw ten nie występuje jednak zawsze – jest to bardzo ważne, ponieważ powszechnie choroba ta kojarzona jest właśnie z występowaniem czerwonego moczu i w przypadku braku tego symptomu jest bagatelizowana
• brak podjęcia odpowiedniego leczenia może być katastrofalne w skutkach – po okresie pozornej poprawy może dojść do ponownego rzutu choroby, a w efekcie do wstrząsu, żółtaczki i niewydolności nerek
• często babeszjozie towarzyszą także inne niespecyficzne objawy ze strony układu ruchu, układu nerwowego, przewodu pokarmowego oraz oczu

Anaplazmoza

Czynnikiem etiologicznym jest gram ujemna wewnątrzkomórkowa bakteria Anaplasma sp. Choroba może występować w dwóch postaciach – anaplazmozy granulocytarnej i anaplazmozy trombocytarnej.

– Anaplazmoza granulocytarna psów

• wywoływana przez Anaplasma phagocytophilum, wektorem jest kleszcz pospolity
• atakuje granulocyty – neutrofile i eozynofile
• krótki okres od kontaktu z kleszczem do wystąpienia choroby – ok. 1-2 tyg.
• by doszło do transmisji choroby kleszcz musi być przytwierdzony do żywiciela 24-48h
• podejrzewa się, że szczególnie podatną na tę chorobę rasą jest golden retriever
• atakuje wiele narządów, prowadząc do wystąpienia w nich zmian zapalnych
• objawy są bardzo zróżnicowane i niespecyficzne: senność, gorączka, kulawizny, bladość błon śluzowych, napięty brzuch, biegunka, wymioty, wybroczyny, przyspieszony oddech, kaszel, powiększenie węzłów chłonnych i śledziony, obrzęk kończyn, wzmożone pragnienie, objawy neurologiczne
• w badaniach laboratoryjnych m.in. trombocytopenia, niedokrwistość, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych

– Anaplazmoza trombocytarna

• wywoływana przez Anaplasma platys, wektorem jest kleszcz psi
• atakuje płytki krwi, co skutkuje cykliczną trombocytopenią – liczba płytek krwi okresowo spada, po 3-4 dniach wraca do normy, po 7-14 dniach znów spada
• objawy: apatia, powiększenie węzłów chłonnych, brak apetytu, spadek masy ciała, bladość błon śluzowych, wybroczyny na skórze i błonach śluzowych, krwawienie z nosa i odbytu
• w badaniach laboratoryjnych trombocytopenia i anemia

Borelioza

• powodowana jest przez krętki – Borrelia burgdorferi przenoszone przez kleszcze z rodziny Ixodidae
• bakterie te atakują zarówno ssaki, jak i ptaki
• by doszło do przeniesienia patogenu na nowego żywiciela musi być on przyczepiony do niego co najmniej 16-24h
• po zakażeniu zarazek wykrywany jest w dużych ilościach w okolicy ugryzienia, następnie drogą naczyń limfatycznych przemieszcza się do różnych narządów
• krętki Borrelia ze względu na spiralny kształt i zdolność „wkręcania się” mogą przedostać się do tkanek mało ukrwionych, takich jak ścięgna i chrząstki stawowe i mogą tam przetrwać, nie poddając się działaniu antybiotyków
• objawy kliniczne występują po stosunkowo długim czasie od kontaktu z kleszczem – 60-90 dni i są one niespecyficzne; mogą dotyczyć skóry, stawów, układu krążenia, układu nerwowego; są to: powiększenie węzłów chłonnych, gorączka, senność, chudnięcie, obrzęki tkanki podskórnej, zapalenie stawów, kulawizna, zaburzenia widzenia
• patognomiczny u ludzi objaw rumienia wędrującego, u psów jest rzadko zauważalny ze względu na obecność sierści

Erlichioza

• powodowana jest przez gram dodatnie, wewnątrzkomórkowe bakterie Ehrlichia
• atakują one limfocyty i monocyty
• wektorem jest kleszcz psi (Rhipicephalus sanguineus), który rzadko występuje w Polsce, z tego względu choroba ta w naszym kraju jest praktycznie nienotowana
• istotne jest to, że Ehrlichia w kleszczach może przezimować, zachowując pełną patogenność
• przebieg choroby uzależniony jest od osobniczych predyspozycji, szczepu bakterii oraz chorób towarzyszących; większą wrażliwość na Ehrlichia wykazują owczarki niemieckie, u których przebieg choroby jest ciężki
• objawy mogą być bardzo różne:
  • apatia, osłabienie, spadek masy ciała
  • gorączka
  • powiększenie węzłów chłonnych, śledziony
  • wybroczyny i wylewy krwawe na skórze i błonach śluzowych, krwotoki z nosa
  • bladość błon śluzowych
  • obrzęki na tylnych kończynach, mosznie
  • zapalenia mięśni, stawów
  • zaburzenia czynności nerek
  • objawy neurologiczne – oczopląs, porażenie, niezborność ruchowa
  • zmiany dot. oczu – zapalenie błony naczyniowej oka, zmętnienie rogówki, krew w przedniej komorze oka itd.
  • we krwi trombocytopenia, anemia, wzrost aktywności enzymów wątrobowych
  • białkomocz

Europejskie odkleszczowe zapalenie mózgu

• to choroba wirusowa wywoływana przez wirus TBE należący do flawiwirusów
• wektorem jest kleszcz pospolity
• choroba objawia się gorączką, osowiałością, wyniszczeniem oraz ciężkim zapaleniem mózgu, co objawia się m.in. drgawkami, porażeniem, przeczulicą, niedowładami

Po zauważeniu kleszcza na ciele naszego pupila trzeba jak najszybciej go usunąć we właściwy sposób – za pomocą pęsety lub specjalnych ⇒ kleszczołapek.

Kleszcza należy chwycić jak najbliżej skóry i wyciągnąć lub wykręcić z ciała zwierzęcia, kręcąc w lewo.

Wykręcanie wiąże się z mniejszym ryzykiem pozostania fragmentu kleszcza w skórze. Istotne jest, aby nie zaciskać narzędzia na ciele kleszcza, ponieważ w ten sposób wprowadzić można zawartość jego przewodu pokarmowego do organizmu naszego psa.

Zauważyłem niepokojące objawy. Co teraz?

Po zaobserwowaniu niepokojących objawów należy udać się do lekarza weterynarii, który podejmie kroki prowadzące do zdiagnozowania choroby oraz włączy odpowiednią farmakoterapię.

Rozpoznanie możliwe jest dzięki badaniu krwi razem z rozmazem, testom serologicznym wykrywającym przeciwciała przeciwko konkretnym patogenom lub testom wykrywającym ich materiał genetyczny. W przypadku badań serologicznych przeciwciała nie pojawiają się od razu po wniknięciu czynnika chorobotwórczego do organizmu, niekiedy zajmuje to nawet kilka tygodni, dlatego w ostrej fazie choroby mogą zostać niewykryte – ujemny wynik testu serologicznego nie daje 100% pewności braku schorzenia.

Lepiej zapobiegać niż leczyć

Choroby odkleszczowe stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia Psiaków. Ich leczenie jest zazwyczaj długie i nie zawsze skuteczne, dlatego najlepszą receptą na ich uniknięcie jest właściwa profilaktyka.

W gabinetach weterynaryjnych dostępny jest szereg preparatów chroniących zwierzęta przed inwazją ektopasożytów – kleszczy i pcheł, a często również muchówek, komarów, wszy i innych.

Produkty przeciwko pasożytom zewnętrznym dostępne są w różnych formach – roztworów do nakrapiania spot-on, tabletek oraz długodziałających obroży. Zawierają one substancje czynne takie jak fipronil, permetryna, imidakloprid, fluralaner, flumetryna, propoksur, afoksolaner.

Nie powinno się stosować tych preparatów na własną rękę – lekarz weterynarii jest kompetentną osobą do dobrania odpowiedniego środka we właściwej dawce.

Pozwoli to na wyeliminowanie często popełnianych błędów, jak np. podanie preparatu w dawce dla kilkudziesięciokilogramowego psa kotu lub psu rasy miniaturowej, co może nieść za sobą tragiczne konsekwencje, ze śmiercią zwierzęcia włącznie.

Uważać należy także na „obroże przeciwko kleszczom i pchłom” oferowane m.in. na różnych portalach aukcyjnych, często wyróżniające się atrakcyjną ceną. Z reguły zawierają one wyłącznie olejki eteryczne, a ich skuteczność nie jest udowodniona żadnymi badaniami.

Kleszcze występują powszechnie, nie tylko na terenach leśnych, lecz również w miastach. Są wektorami wielu niebezpiecznych dla naszych zwierząt chorób, dlatego tak ważne jest, aby pamiętać o właściwej profilaktyce i regularnie, po każdym spacerze, przeglądać psy pod kątem obecności tych niechcianych ektopasożytów.

Odpowiednia profilaktyka i czujność są kluczem w ochronie pupili przed groźnymi chorobami odkleszczowymi. 

Autorka tekstu: Anna Łukoś

Więcej o kleszczach przeczytacie TUTAJ.