Wścieklizna – nieuleczalna choroba wirusowa ludzi i zwierząt

Wprowadzenie

Wścieklizna jest śmiertelną wirusową chorobą ludzi i zwierząt. Wszystkie zwierzęta stałocieplne są wrażliwe na zakażenie wirusem wścieklizny. Psowate, łasicowate oraz nietoperze są najczęstszymi wektorami (wektor – zwierzę, człowiek lub owad roznoszący dany patogen; wektorem przy wielu chorobach może być bezobjawowy nosiciel) wirusa.

Choroba rozwija się zazwyczaj w następstwie pogryzienia przez zakażone zwierzę. Wirus może występować w ślinie zwierząt, u których nie wystąpiły jeszcze objawy neurologiczne takie jak porażenia kończyn, zaburzenia
koordynacji czy zmiany w zachowaniu.

Brak objawów ze strony układu nerwowego nie wyklucza więc niebezpieczeństwa rozwoju wścieklizny u pogryzionej osoby. Pomimo licznych działań profilaktycznych każdego roku dochodzi do ponad 27 000 przypadków wścieklizny u zwierząt (liczba ta może być znacznie wyższa, ale nie wszystkie przypadki są notowane). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ocenia, że wścieklizna może powodować nawet ok. 50 000 zgonów rocznie.

Największą liczbę zachorowań u ludzi odnotowuje się w Indiach oraz innych krajach tropikalnych Azji, Afryki i Ameryki Południowej. Psy domowe odpowiadają za większość śmiertelnych przypadków tej choroby u ludzi. Obecnie częstotliwość przenoszenia wścieklizny na ludzi przez psy jest jednak mniejsza niż przez koty.

Przebieg choroby u psów, kotów i ludzi

Okres inkubacji choroby (okres od dostania się wirusa do organizmu aż do rozwoju objawów), zarówno w przypadku zwierząt jak i ludzi może być bardzo różny. Zależy on od wielu czynników takich jak wiek pogryzionego zwierzęcia, unerwienie pogryzionego miejsca, odmiany wirusa oraz odległości centralnego układu nerwowego (mózgowie i rdzeń kręgowy) od zakażonej rany.

U kotów okres inkubacji wynosi średnio 4 – 6, a u psów 3 – 8 tygodni. W przypadku człowieka średni okres inkubacji trwa 3 – 6 tygodni (chociaż może wynosić znacznie dłużej). Klasyczna postać wścieklizny może przebiegać w dwóch podstawowych postaciach: szałowej (psychotycznej) i porażennej (niemej).

Niestety wścieklizna często przebiega w sposób nietypowy, dlatego gdy u chorego osobnika występują objawy neurologiczne, zawsze należy rozważyć możliwość zakażenia wirusem wścieklizny.
Przed wystąpieniem typowych objawów zarówno u psów jak i kotów pojawia się gorączka, nadmierny niepokój i pobudliwość. U kotów znacznie częściej występuje podwyższona temperatura ciała. Zwierzęta drapią i gryzą miejsce będące wrotami zakażenia (miejsce wcześniej pogryzione przez inne chore zwierzę). Wynika to prawdopodobnie ze świądu.

Następnie dochodzi do rozwoju postaci szałowej. W fazie tej zwierzęta są pobudzone, wykazują problemy z koordynacją. Może rozwijać się łaknienie spaczone (psy próbują zjadać niejadalne przedmioty np. drewno). Dochodzi do rozwoju zachowań agresywnych – chore osobniki stają się niebezpieczne, mogą gryźć i drapać.

Jeśli zwierzę przeżyje fazę szałową, rozwija się stadium porażenne. Nie u wszystkich osobników zaobserwujemy wszystkie fazy/stadia choroby. U psów faza porażenna jest częstsza niż u kotów. To w tym stadium obserwujemy nadmierne, charakterystyczne ślinienie. Psy mogą się krztusić, co może nasuwać przypuszczenie zatkania przełyku przez ciało obce. Przebieg wścieklizny u ludzi przypomina przebieg tej choroby u kotów i psów.

Leczenie i zapobieganie

Wścieklizna jest chorobą nieuleczalną i prawie zawsze po wystąpieniu objawów dochodzi do śmierci. Chore zwierzęta poddaje się eutanazji. Jedynym skutecznym sposobem walki z wścieklizną są szczepienia oraz tzw. postępowanie poekspozycyjne (leczenie ran, podawanie immunoglobulin/przeciwciał i szczepienia) u ludzi. Psy i koty należy szczepić w 3. miesiącu życia. Następne szczepienie wykonujemy rok po pierwszym. Drugie szczepienie jest niezwykle ważne, ponieważ jedna dawka szczepionki inaktywowanej (rodzaj szczepionki zwierającej zabite patogeny) nie zapewnia długotrwałej ochrony przed zakażeniem.

Kolejne doszczepienia wykonujemy co 1 – 3 lata (w Polsce szczepimy psy obowiązkowo co roku). Jeśli chcemy zmniejszyć ilość postępowań poekspozycyjnych u ludzi, musimy zadbać o zmniejszenie ilości zwierząt wolnożyjących – bezdomnych kotów i psów.

Wścieklizna – podsumowanie

Dbając o naszych milusińskich, dbamy również o własne zdrowie. Pamiętajmy o regularnych szczepieniach naszych pupili. W razie jakichkolwiek wątpliwości zawiązanych z możliwymi powikłaniami poszczepiennymi zasięgnijmy porady lekarza weterynarii. Więcej o szczepieniach przeczytasz w artykule Szczepienia psów – obowiązkowe i te, na które warto zwrócić uwagę.

Bądźmy odpowiedzialnymi właścicielami – unikajmy swobodnych, niekontrolowanych wędrówek naszych zwierząt oraz pamiętajmy o kastracji. Ograniczając liczbę zwierząt bezdomnych, ograniczamy liczbę zwierząt nieszczepionych, będących potencjalnymi nosicielami chorób niebezpiecznych dla zwierząt i ludzi.

Piśmiennictwo: „Choroby zakaźne psów i kotów” Craig E. Greene; wyd. Galaktyka 2006